برگرفته از سایت آریان گوهر رخشان (آرگو)
اغلب افراد، یاقوت را به عنوان سنگی گرانبها و قرمز رنگ می شناسند اما واقعیت این است که خانواده یاقوت در رنگ های مختلفی در طبیعت وجود دارد که حتی شامل گونه آبی رنگ آن نیز می شود که با نام مشهور یاقوت کبود یا Sapphire شناخته می شود . این سنگ مانند یاقوت های دیگر جز خانواده کروندوم corundum است. یاقوت کبود در صنعت جواهرسازی بسیار پرکاربرد بوده و به همین دلیل از دیر باز مورد توجه گوهرشناسان قرار داشته است. نام Sapphire برگرفته از واژه یونانی sappheiros به معنی سنگ آبی و نام علمی آن اکسید آلومینیوم است. سختی این سنگ در مقیاس موس برابر با عدد 9 است و بدیت ترتیب در زمره سخترین گوهر ها دسته بندی می شود.
ترکیب موادی مانند آهن، تیتانیوم، کروم، مس و منیزیم می تواند به اکسید آلومینیوم رنگ های آبی، زرد، صورتی، بنفش، نارنجی و سبز بدهد به همین دلیل برخلاف آنچه که عوام می پندارند یاقوت دارای رنگ های مختلفی است از معروف ترین آنها می توان به یاقوت اشاره کرد.
رنگ های یاقوت کبود
یاقوت کبود به دلیل داشتن عناصر آهن و تیتانیوم دارای طیف وسیعی از رنگ آبی است و در طبیعت از آبی تیره تا آبی مایل به بنفش دیده میشود. از محبوب ترین یاقوت های کبود میتوان به یاقوت کبود کشمیر اشاره کرد. این نوع یاقوت بدلیل رنگ آبی مایل به بنفش آن محبوبیت خاصی دارد و جز با ارزش ترین یاقوت های کبود محسوب میشود. به یاقوت کشمیری Cornflower Blue Sapphire نیز گفته می شود.
شفافیت
شفافیت یا Clarity که به آن پاکی نیز می گویند یکی از عوامل مهم در سنجش میزان کیفیت گوهر محسوب می شود. ولی با استفاده از همین ناخالصی ها هم می توان نوع طبیعی و مصنوعی سنگ را از هم شناخت. یاقوت کبود دارای باریکه هایی از روتیل (Rutile needles) است که بر روی تمامی سطح سنگ پخش شده و شفافیت سنگ را کاهش می دهد. این باریکه ها به نام سیلک (SilK) شناخته می شوند.
رنگ شناسی یاقوت کبود
یاقوت کبود یکی از سنگ های دارای اکسید آلومینیم است که رنگ آن اغلب آبی است اما به رنگ های دیگر نیز یافت می شود. فرم بلوری آن به شکل توده ای و دانه ای است و ساختار هندسی سه وجهی دارد. هیچ گونه رخی نداشته ولی شکستگی از نوع صدفی و تراشه ای دارد. این کانی دارای سختی 9 بوده و جلای شیشه ای دارد. خاکه آن سفید و وزن مخصوص آن 3.95-4.03 می باشد. قابل حل در آب نبوده و ضریب گرمایی آن در گستره ای از 5-6.6×10-6می باشد.
به دلیل سختی قابل توجه یاقوت کبود (دومین کانی سخت، درست بعد از الماس) ممکن است کاربردهایی غیر تزئینی هم داشته باشند. مانند اجزای تولید نور مادون قرمز مانند ابزار علمی، پنجره هایی با ماندگاری بالا، بلورهای ساعت مچی.
یاقوت کبود تراش اشک
نور در این سنگ قیمتی به سه صورت شکسته می شود: ته رنگ، سایه روشن و اشباع شده. ته رنگ معمولا رنگ دریافت شده از سنگ قیمتی است. اشباع شدگی به زنده بودن و روشنی رنگ برمی¬گردد و سایه روشن مربوط به روشنی و تیرگی ته رنگ می باشد. یاقوت کبود آبی در ترکیبات مختلف آبی اولیه و سایه روشن ثانویه وجود دارد. یاقوت کبودها بر مبنای خالص بودن ته رنگ اولیه خود ارزیابی می شوند. رنگ های ارغوانی،بنفش و سبز رایج ترین ته رنگ های ثانویه در یاقوت های آبی است. ارغوانی و بنفش باعث زیبایی کلی یاقوت های کبود می باشد ولی سبز تاثیر منفی می گذارد.
خاکستری به عنوان اشباع شدگی عادی تعدیل کننده و یا پوشاننده در یاقوت های کبود می باشد. رنگ خاکستری، اشباع شدگی یا روشنی ته رنگ را کاهش می دهد و اثر منفی دارد.
اغلب یاقوت های کبود به رنگ سبز و زرد هم یافت می شوند. یاقوت های کبود صورتی که پر رنگ تر هستند دارای کروم بیش تری می باشند. این رنگ صورتی متمایل به قرمز یاقوت ها می شود. در ایالات متحده آمریکا به این حداقل اشباع شدگی یاقوت گفته می شود، به عبارت دیگر باید یاقوت کبود صورتی گفته شود. یاقوت های کبود به رنگ های نارنجی و قهوه ای هم هستند. یاقوت های بی رنگ اغلب در جواهرات به عنوان جانشین الماس در نظر گرفته می شود. یاقوت های کبود نارنجی متمایل به صورتی اغلب قیمت بیشتری نسبت به یاقوت های کبود آبی خوب دارند. اخیرا این نوع در فروشگا ه ها تحت نام یاقوت های کبود مصنوعی جدید پرداخت شده که پراکندگی شبکه ای دارد، به فروش می رسد.
روش های بهبود سازی یاقوت کبود
یاقوت های کبود با چند روش پرداخت شده و شفافیت و رنگ آن ها تغییر می یابد. یک روش معمول، گرم کردن آنها است که رنگشان افزایش و یا بهبود می یابد. یاقوت های کبود در این روش در دمایی بین 500 تا 1800 درجه سانتی گراد به مدت چندین ساعت قرار می گیرند. بعد از گرم شدن، یاقوت های کبود، رنگ آبی پر رنگ تری می گیرند و بعضی از تداخل های روتیل (سیلک) خود را از دست می دهند. تا زمانی که درجه حرارت بالا برود، کلیه تداخل های روتیل از بین می روند و در بزرگ نمایی بسیار درشت می شوند.
تداخل های روتیل با لوپ مخصوص جواهرشناسی کاملا دیده می شوند. جواهراتی که از این روش استفاده نکرده اند و دارای ارزش هستند، به ندرت یافت می شوند و همراه با آنها مدرک تأیید شده از آزمایشگاه های جواهر شناسی است مبنی بر اینکه در این سنگ از هیچ روش پرداختی استفاده نشده است. روش دیگر، روش نفوذپذیری است که برای افزایش رنگ یاقوت های کبود، تحت حرارت بسیار زیاد درست در زیر نقطه ذوب به آن برلیوم تزریق می کنند.
در دمای 2 هزار درجه سانتی گراد، یاقوت های کبود نارنجی، حاصل می شود که بسیاری از رنگ ها تحت تاثیر برلیوم به وجود می آیند. لایه رنگ وقتی سنگ تراش خورده یا دوباره جلا داده می شود، از بین می رود که البته به شدت آلودگی بستگی دارد. کاهش یا اکسیداسیون روش دیگر پرداخت در یاقوت های کبود می باشد. روش پرداخت گرمایی به همراه جذب ناخالصی هایی مانند برلیوم، تیتانیوم،آهن، کروم و یا نیکل می باشد.
در سال 1902 شیمی دان فرانسوی به نام August Verneuil ، یک روش برای تولید بلورهای مصنوعی سافیر ایجاد کرد. در روش Verneuil ، که به نام ایشان است، بدین صورت است که پودر ریز آلومینیوم به شعله آنوکسی هیدروِژن اضافه می شود تا ذوب شود.
